പവിത്രമായ ഒരു വികാരം: ഇസ്‌ലാമിനും പടിഞ്ഞാറിനും ഇടയില്‍ പാലങ്ങള്‍ പണിയുന്നു
ചാള്‍സ് മൂന്നാമന്‍ / വിവ. നാദിര്‍ ജമാല്‍
ഇസ്ലാമിക-പാശ്ചാത്യ ലോകങ്ങള്‍ തമ്മിലുള്ള ധാരണയുടെ പ്രസക്തിയെക്കുറിച്ചുള്ള ഒരു സെമിനാര്‍ നടത്താന്‍ ഈ അവസരത്തില്‍ ശ്രമിക്കുന്നത് മൂല്യവത്തായിരിക്കുമെന്ന് കരുതുന്നു. ഇക്കാര്യത്തെക്കുറിച്ച് സംസാരിക്കാന്‍ ഞാന്‍ ധൈര്യം സംഭരിച്ചപ്പോഴെല്ലാം, അത് അസാധാരണമായ ഒരു സ്വരമുയര്‍ത്തുകയും വലിയ ശ്രദ്ധ പിടിച്ചുപറ്റുകയും ചെയ്തതായി തോന്നുന്നു. നമ്മില്‍ ഓരോരുത്തരിലും വിശുദ്ധബോധത്തിന്റെ വിദൂര പ്രതിധ്വനി ഉണ്ടെന്നാണ് എന്റെ വിശ്വാസം. എന്നാല്‍ പരിഹാസവും ദുരുപയോഗവും ഭയന്ന് നമ്മില്‍ ഭൂരിഭാഗവും അതിന്റെ അസ്തിത്വം സമ്മതിക്കാന്‍ ഭയപ്പെടുന്നു. ദൈവത്തിന്റെ നാമം പരാമര്‍ശിക്കുന്നതിനെ ഭയപ്പെടുന്നതുതന്നെ, പാശ്ചാത്യ നാഗരികതയിലെ അര്‍ഥനഷ്ടത്തിന്റെ ഒരു ക്ലാസിക് സൂചകമാണ്. കിഴക്കന്‍ മതങ്ങളായ ജൂതമതം, ഹിന്ദുമതം, ജൈനമതം, ബുദ്ധമതം എന്നിവയെപ്പോലെ ഇസ്ലാമിക നാഗരികതക്ക് പാശ്ചാത്യലോകത്തിന് കൃത്യമായ സന്ദേശം നല്‍കാനുണ്ടെന്ന് ഞാന്‍ വിശ്വസിക്കുന്നു. നമുക്കു ചുറ്റുമുള്ള ലോകത്തിന്റെ വിശുദ്ധിയുടെ കൂടുതല്‍ സംയോജിതവും സമഗ്രവുമായ വീക്ഷണം അത് നിലനിര്‍ത്തിയിട്ടുണ്ട്. ഇസ്ലാമിക പാരമ്പര്യത്തോടുള്ള ആഴമേറിയ ബഹുമാനത്തെ വിലമതിക്കുക വഴി, നമ്മുടെ സ്വന്തം ധാരണയുടെ വേരുകള്‍ വീണ്ടും കണ്ടെത്തുന്നതിന് പാശ്ചാത്യരെ അത് സഹായിക്കുമെന്ന് എനിക്ക് തോന്നുന്നു. രണ്ട് വിശ്വാസങ്ങളെയും കൂടുതല്‍ അടുപ്പിക്കുന്നതിന് ഈ പ്രക്രിയ കാരണമാകും. ആരോഗ്യ സംരക്ഷണം, പ്രകൃതി, പരിസ്ഥിതി, കൃഷി തുടങ്ങിയ മേഖലകളിലും വാസ്തുവിദ്യയിലും നഗരാസൂത്രണത്തിലും മനുഷ്യനെയും അവന്റെ പരിസ്ഥിതിയെയും കുറിച്ചുള്ള നമ്മുടെ പ്രായോഗിക മേല്‍നോട്ടം പുനര്‍വിചിന്തനം ചെയ്യാന്‍ അത് നമ്മെ സഹായിക്കും.
ആധുനിക ഭൗതികവാദം അസന്തുലിതവും ദീര്‍ഘകാലാടിസ്ഥാനത്തിലുള്ള അതിന്റെ അനന്തര ഫലങ്ങളില്‍ കൂടുതല്‍ ദോഷകരവുമാണ്. ലോകത്തിലെ മിക്കവാറും എല്ലാ മതങ്ങളും വിശുദ്ധിയെക്കുറിച്ചുള്ള ഒരു വീക്ഷണം പുലര്‍ത്തിയിട്ടുണ്ട്. ഉദാഹരണത്തിന്, അവതാരത്തെക്കുറിച്ചുള്ള ക്രിസ്ത്യന്‍ സന്ദേശം. അത് പരമ്പരാഗതമായി ആത്മാവിന്റെയും ദ്രവ്യത്തിന്റെയും ലോകങ്ങളുടെ ഐക്യത്തിന്റെയും ഈ ലോകത്തും മനുഷ്യരാശിയിലുമുള്ള ദൈവത്തിന്റെ പ്രകടനത്തിന്റെയും സന്ദേശമാണ്. എന്നാല്‍ കഴിഞ്ഞ മൂന്നു നൂറ്റാണ്ടുകളായി പാശ്ചാത്യ ലോകത്ത്, നമുക്കു ചുറ്റുമുള്ള ലോകത്തെ നാം കാണുന്ന രീതിയില്‍ അപകടകരമായ ഒരു വിഭജനം ഉണ്ടായിട്ടുണ്ട്. നമ്മുടെ ധാരണയുടെ മേല്‍ ഒരു കുത്തക -ഒരു സ്വേച്ഛാധിപത്യം പോലെ- ഏറ്റെടുക്കാന്‍ ശാസ്ത്രം ശ്രമിച്ചു. വില്യം വേര്‍ഡ്‌സ്‌വര്‍ത്ത് പറഞ്ഞതുപോലെ മതവും ശാസ്ത്രവും വേര്‍പിരിഞ്ഞു, ‘പ്രകൃതിയില്‍ നമ്മള്‍ കാണുന്ന ചെറിയ കാര്യങ്ങള്‍ നമ്മുടേതാണ്.’ ദൈവത്തില്‍ നിന്ന് പ്രകൃതിലോകത്തെ ഏറ്റെടുക്കാന്‍ ശാസ്ത്രം ശ്രമിച്ചു. അതിന്റെ ഫലമായി അത് പ്രപഞ്ചത്തെ ശിഥിലമാക്കുകയും പവിത്രമായ നമ്മുടെ ധാരണകളെ ദ്വിതീയമായ ഒരു കംപാര്‍ട്ട്‌മെന്റിലേക്ക് തരംതാഴ്ത്തുകയും ചെയ്തു.
ഈ വീക്ഷണത്തിന്റെ വിനാശകരമായ ഫലങ്ങള്‍ ഇപ്പോള്‍ നാം അനുഭവിക്കാന്‍ തുടങ്ങിയിരിക്കുന്നു. പാശ്ചാത്യ ലോകത്ത് നമുക്ക് നമ്മുടെ പരിസ്ഥിതിയുടെ സമ്പൂര്‍ണതയെക്കുറിച്ചും സൃഷ്ടികളോടുള്ള നമ്മുടെ ബൃഹത്തായതും ഒഴിവാക്കാനാകാത്തതുമായ ഉത്തരവാദിത്തത്തെക്കുറിച്ചുമുള്ള ഒരു ബോധം നഷ്ടപ്പെട്ടതായി തോന്നുന്നു. നൂറ്റാണ്ടുകളായി നമ്മുടെ പൂര്‍വികരുടെ ജ്ഞാനശേഖരണത്തിലൂടെ ഉണ്ടായിവന്നിട്ടുള്ള പാരമ്പര്യത്തെ വിലമതിക്കുന്നതിനോ മനസ്സിലാക്കുന്നതിനോ ഉള്ള പരാജയത്തിലേക്ക് ഇത് നമ്മെ നയിച്ചു. എന്റെ കാഴ്ചപ്പാടില്‍, നമ്മുടെ സമകാലിക ലോകത്ത് കൂടുതല്‍ സമഗ്രമായ സമീപനം ആവശ്യമാണ്. നാം സങ്കല്‍പിച്ചതിലും വളരെ സങ്കീര്‍ണമായ ഒരു ലോകം നമുക്ക് കാണിച്ചുതരുന്നതില്‍ ശാസ്ത്രം നിസ്തുലമായ സേവനം ചെയ്തിട്ടുണ്ട്. എന്നാല്‍ അതിന്റെ ആധുനിക-ഭൗതികവാദ-ഏകമാനമായ രൂപത്തില്‍, അതിന് എല്ലാം വിശദീകരിക്കാന്‍ കഴിയില്ല. ദൈവം കേവലം ആത്യന്തിക ന്യൂട്ടോണിയന്‍ ഗണിതശാസ്ത്രജ്ഞനോ യാന്ത്രിക ഘടികാര നിര്‍മാതാവോ അല്ല. വളരുന്ന പുല്‍ത്തകിടിയുടെയും മഴ പെയ്യുന്നതിന്റെയും അത്ഭുതം കാണാന്‍ കഴിയാത്തവരെ ബോധ്യപ്പെടുത്താന്‍ ദൈവം അത്ഭുതങ്ങള്‍ സൃഷ്ടിക്കില്ലെന്ന് ഫ്രാന്‍സിസ് ബേക്കണ്‍ പറഞ്ഞിട്ടുണ്ട്. ശാസ്ത്രവും സാങ്കേതികവിദ്യയും ധാര്‍മികവും നൈതികവും പവിത്രവുമായ പരിഗണനകളില്‍ നിന്ന് കൂടുതലായി വേര്‍പെടുത്തിയിരിക്കുന്നതിനാല്‍, അത്തരം വേര്‍പിരിയലിന്റെ പ്രത്യാഘാതങ്ങള്‍ കൂടുതല്‍ ഭയാനകവും അപകടകരവുമാണ്. ജെനറ്റിക് മാനിപുലേഷന്റെ കാര്യം തന്നെ ഉദാഹരണം.
അന്യവത്കരണവും അസംതൃപ്തിയും വര്‍ധിച്ചുവരുന്ന ഈ ലോകത്ത്, ഭൗതികവാദ ആശയങ്ങളുടെ അപകടത്തെക്കുറിച്ച് ജാഗ്രതയുണ്ടെന്ന് ഞാന്‍ വിശ്വസിക്കുന്നു. വേലിയേറ്റം, ഒരുപക്ഷേ, തിരിയാന്‍ തുടങ്ങിയിട്ടുണ്ടെന്ന് ചിലര്‍ പറഞ്ഞേക്കാം, പക്ഷേ പരമ്പരാഗതമായ വിശുദ്ധ പശുക്കളുടെ വലിയ കൂട്ടങ്ങള്‍ പാത തടയുന്നതായി ഞാന്‍ ഭയപ്പെടുന്നു. ചില ശാസ്ത്രജ്ഞര്‍ പ്രപഞ്ചത്തിന്റെ വിസ്മയിപ്പിക്കുന്ന സങ്കീര്‍ണതയും നിഗൂഢതയും മനസ്സിലാക്കാന്‍ പതുക്കെ വരുന്നുണ്ട്. എന്നാല്‍ ലോകത്തെ മഹത്തായ വിശ്വാസങ്ങള്‍, നമ്മുടെ ആന്തരികവും ബാഹ്യവുമായ ലോകങ്ങള്‍ തമ്മിലും, നമ്മുടെ ഭൗതികവും ആത്മീയവുമായ സ്വഭാവം തമ്മിലുമുള്ള ബന്ധത്തെക്കുറിച്ച് പുതിയ പാലങ്ങള്‍ നാം കണ്ടെത്തേണ്ടതുണ്ട്. ആ പാലം നമ്മുടെ മനുഷ്യത്വത്തിന്റെ ആവിഷ്‌കാരമാണ്. മനുഷ്യരാശിയെ പരിഷ്‌കൃതമാക്കിയത് പരമ്പരാഗത വിജ്ഞാനത്തിന്റെയും കലയുടെയും ഈ മാധ്യമമാണ്. അതില്ലായിരുന്നുവെങ്കില്‍ നാഗരികത ദീര്‍ഘകാലം നിലനിര്‍ത്താന്‍ കഴിയുമായിരുന്നില്ല. നൂറ്റാണ്ടുകളുടെ അവഗണനയ്ക്കും അപകര്‍ഷബോധത്തിനും ശേഷം, യഹൂദ-ക്രിസ്ത്യന്‍-ഇസ്‌ലാമിക് എന്നിവ ഉള്‍പ്പെടെയുള്ള മഹത്തായ മതപാരമ്പര്യങ്ങളുടെയും, പാശ്ചാത്യ ദാര്‍ശനികവും ആത്മീയവുമായ ആശയങ്ങള്‍ക്ക് വളരെ പ്രധാനപ്പെട്ട പ്രചോദനമായ പ്ലാറ്റോണിക് പാരമ്പര്യത്തിന്റെ മെറ്റാഫിസിക്‌സിന്റെയും അതീന്ദ്രിയ ജ്ഞാനം ഒടുവില്‍ വീണ്ടും കണ്ടെത്തുകയാണ്.
പാരമ്പര്യം (ൃേമറശശേീി) നമ്മുടെ ജീവിതത്തില്‍ മനുഷ്യനിര്‍മിത ഘടകമല്ല, മറിച്ച് പ്രകൃതിയുടെ എല്ലാ തലങ്ങളിലും നിലനില്‍ക്കുന്ന വിപരീതങ്ങളുടെ സംയോജനത്തില്‍ നിന്ന് ഉയര്‍ന്നുവരുന്ന പ്രകൃതിദത്ത താളങ്ങളുടെ, അടിസ്ഥാനപരമായ യോജിപ്പ് എന്ന നിലയില്‍ ദൈവം നല്‍കിയ അവബോധമാണെന്ന് എനിക്ക് എല്ലായ്‌പോഴും തോന്നിയിട്ടുണ്ട്. പാരമ്പര്യം പ്രപഞ്ചത്തിന്റെ കാലാതീതമായ ക്രമത്തെ പ്രതിഫലിപ്പിക്കുകയും പ്രപഞ്ചത്തിന്റെ മഹത്തായ നിഗൂഢതകളെക്കുറിച്ചുള്ള അവബോധത്തിലേക്ക് നമ്മെ നങ്കൂരമിടുകയും ചെയ്യുന്നു. അങ്ങനെ ബ്ലേക്ക് പറഞ്ഞതുപോലെ, നമുക്ക് പ്രപഞ്ചത്തെ മുഴുവന്‍ ഒരു ആറ്റത്തിലും നിത്യതയിലും ഒരു നിമിഷം കൊണ്ട് കാണാന്‍ കഴിയും. അതുകൊണ്ടാണ് മനുഷ്യന്‍ കേവലം ജീവശാസ്ത്രപരമായ പ്രതിഭാസം മാത്രമല്ല എന്ന് ഞാന്‍ വിശ്വസിക്കുന്നത്. കലയും സംസ്‌കാരവുമെല്ലാം ഓപ്ഷനല്‍ മാത്രമാകുന്ന, ജീവിതത്തിന്റെ ബാലന്‍സ് ഷീറ്റിന്റെ അടിത്തറയാണ് മനുഷ്യന്‍ എന്ന് നാം തെറ്റായി മനസ്സിലാക്കുന്നു. ഒരു മുസ്‌ലിം കരകൗശലക്കാരന്റെ അല്ലെങ്കില്‍ കലാകാരന്റെ വീക്ഷണത്തിനു വിരുദ്ധമാണിത്. ഉദാഹരണത്തിന്, അവര്‍ ഒരിക്കലും പ്രദര്‍ശനത്തിലോ സ്വന്തം ചാതുര്യത്തില്‍ പുരോഗതി പ്രാപിക്കുന്നതിലോ മാത്രം ശ്രദ്ധ പുലര്‍ത്തുന്നില്ല, മറിച്ച്, കരകൗശല വസ്തുക്കള്‍ ദൈവത്തിനു സമര്‍പ്പിക്കുന്നതിലാണ് സംതൃപ്തനാവുന്നത്. ആ വീക്ഷണം ഖുര്‍ആനിലെ അവിസ്മരണീയമായ ഭാഗത്തെ പ്രതിഫലിപ്പിക്കുന്നു: ‘നിങ്ങള്‍ എവിടെ തിരിഞ്ഞാലും ദൈവത്തിന്റെ മുഖം അവിടെയുണ്ട്. ദൈവം എല്ലാം ഉള്‍ക്കൊള്ളുന്നു. എല്ലാം അറിയുന്നു.’ ഈ അനിവാര്യമായ നിഷ്‌കളങ്കത എല്ലായിടത്തും നശിപ്പിക്കപ്പെടുമ്പോള്‍, നമ്മുടെ പൂര്‍വികരില്‍ നിന്ന് നമുക്ക് പാരമ്പര്യമായി ലഭിച്ച പരിഷ്‌കൃത മൂല്യങ്ങളുടെ നിലനില്‍പും അതിജീവനവും, നമ്മുടെ ഹൃദയത്തിലെ വിശുദ്ധബോധത്തെയും ആത്മീയതയെയും ആശ്രയിച്ചിരിക്കുന്നുവെന്ന് ഞാന്‍ വിശ്വസിക്കുന്നു.
1993ല്‍ ഓക്‌സ്ഫഡില്‍ ‘ഇസ്‌ലാമും പാശ്ചാത്യ ലോകവും’ എന്ന വിഷയത്തില്‍ സമര്‍ഥിച്ചതുപോലെ, പ്രപഞ്ചത്തെക്കുറിച്ചുള്ള പാരമ്പര്യ മതങ്ങളുടെ അവിഭാജ്യ വീക്ഷണത്തോടെ, മതനിരപേക്ഷതയുടെയും വിശുദ്ധിയുടെയും സമന്വയത്തിന്റെ പ്രാധാന്യം വീണ്ടെടുക്കുന്നതിനു നമ്മെ സഹായിക്കാന്‍ പരമ്പരാഗത മതങ്ങള്‍ക്ക് കഴിയും. നമ്മുടെ അസ്തിത്വത്തിന്റെ ഈ സുപ്രധാന വശം അവഗണിക്കുന്നതിന്റെ അപകടം ആത്മീയമോ ബൗദ്ധികമോ മാത്രമല്ല. നമ്മുടെ ജീവിതത്തില്‍ ഭൗതികതയുടെ സ്ഥാനത്തെച്ചൊല്ലി ഇസ്ലാമിക-പാശ്ചാത്യ ലോകങ്ങള്‍ തമ്മിലുള്ള ആ വലിയ വിഭജനത്തിന്റെ ഹൃദയഭാഗത്തും ഇത് സ്ഥിതിചെയ്യുന്നു. ഇസ്‌ലാം പാശ്ചാത്യ ഭൗതികവാദത്തെ നിരാകരിക്കാന്‍ തിരഞ്ഞെടുക്കുന്ന സന്ദര്‍ഭം, ഇത് എന്റെ വീക്ഷണത്തില്‍, ഒരു രാഷ്ട്രീയ സ്വാധീനമോ അസൂയയുടെയോ അപകര്‍ഷബോധത്തിന്റെയോ ഫലമല്ല. തികച്ചും വിപരീതം എന്ന നിലയിലാണവ. ഒരു വശത്ത് ഇസ്ലാമിക ലോകവും മറ്റ് പ്രധാന പൗരസ്ത്യ മതങ്ങളും തമ്മിലുള്ള വിടവ്, മറുവശത്ത് പാശ്ചാത്യലോകവും- ഈ വിടവ് കൂടുതല്‍ അനിയന്ത്രിതമായി വളരുന്നതാണ് അപകടം. ഈ അവസ്ഥയെ നേരിടാന്‍, അടുത്ത നൂറ്റാണ്ടിലേക്ക് ഒരു യഥാര്‍ഥ പ്രചോദനം നല്‍കുന്നതിനായി നമ്മുടെ രണ്ട് സംസ്‌കാരങ്ങളിലുമുള്ള വിശുദ്ധിയും മതേതരത്വവും സമന്വയിപ്പിക്കുന്നതിനുള്ള പ്രായോഗിക വഴികള്‍ നമുക്കൊരുമിച്ചു കണ്ടെത്താം.
വിശുദ്ധമായ ഒരു സംയോജിത വീക്ഷണത്തിന്റെ ഈ പുനര്‍നിര്‍മാണം പ്രധാനപ്പെട്ട പ്രായോഗിക പ്രവര്‍ത്തന മേഖലകളിലും നമ്മെ സഹായിക്കും. വൈദ്യശാസ്ത്രത്തില്‍, ചില ശാസ്ത്രജ്ഞര്‍ എന്ത് പറഞ്ഞാലും, മതവും ശാസ്ത്രവും തമ്മിലുള്ള വിള്ളല്‍, ഭൗതികലോകവും പവിത്രമായ ബോധവും തമ്മിലുള്ള വിള്ളല്‍, പലപ്പോഴും ആരോഗ്യ സംരക്ഷണത്തോടുള്ള ഒരു ബങ്കര്‍ സമീപനത്തിലേക്ക് നയിക്കുകയും രോഗശാന്തി പ്രക്രിയയുടെ സമഗ്രതയും പ്രകടമായ രഹസ്യവും മനസ്സിലാക്കുന്നതില്‍ പരാജയപ്പെടുകയും ചെയ്തു. ഈ വീണ്ടെടുക്കല്‍ പ്രക്രിയ പൂര്‍ണമാകാന്‍, ആശുപത്രികള്‍ പുതിയ രൂപത്തില്‍ വിഭാവനം ചെയ്യുകയും എല്ലാറ്റിനുമുപരിയായി, രോഗശാന്തിയുടെ സമഗ്രത പ്രതിഫലിപ്പിക്കുന്ന തരത്തില്‍ രൂപകല്‍പന ചെയ്യുകയും വേണം.
സാമ്പത്തിക വികസനത്തോടുള്ള ഏകപക്ഷീയമായ സമീപനം കാരണം നമ്മുടെ പരിസ്ഥിതി ഇന്നൊരു പേടിസ്വപ്‌നമാണ്. അത് വളരെ അടുത്ത കാലം വരെ, സൃഷ്ടിയുടെ പരസ്പരബന്ധത്തെ കണക്കിലെടുക്കുന്നതില്‍ പരാജയപ്പെട്ടു. പ്രകൃതിയുടെ ധാന്യത്തിനുള്ളില്‍ പ്രവര്‍ത്തിക്കുന്ന സുസ്ഥിര സന്തുലിതാവസ്ഥ കണ്ടെത്തേണ്ടതിന്റെ പ്രാധാന്യത്തെക്കുറിച്ച് അല്‍പം പോലും ചിന്ത ഉണ്ടായില്ല, എന്നതിനാല്‍ തന്നെ പരിധികള്‍ നിശ്ചയിക്കേണ്ടതിന്റെയും ബഹുമാനിക്കേണ്ടതിന്റെയും ആവശ്യകത മനസ്സിലാക്കാന്‍ സാധിച്ചു. ഉദാഹരണത്തിന്, നമ്മുടെ പരിസ്ഥിതിയുടെ സംരക്ഷണം താരതമ്യേന സമീപകാലത്ത് മാത്രമാണ് നമ്മുടെ ആശങ്കയായി മാറുന്നത്. ഭാവി തലമുറയെ പോഷിപ്പിക്കാനുള്ള അതിന്റെ കഴിവ് സംരക്ഷിക്കുന്ന വിധത്തില്‍ ഭൂമി ഉപയോഗിക്കണമെങ്കില്‍ ജൈവവും സുസ്ഥിരവുമായ കൃഷിരീതി വളരെ പ്രധാനമായിരിക്കുന്നത് എന്തുകൊണ്ടാണ്?
ഭൗതികവും ആത്മീയവുമായ ഈ വേര്‍തിരിവ് നാടകീയമായ പ്രത്യാഘാതങ്ങള്‍ ഉണ്ടാക്കുന്ന മൂന്നാമത്തെ മേഖല വാസ്തുവിദ്യയാണ്. ആധുനിക വാസ്തുവിദ്യയുടെ അടിസ്ഥാനപരമായ, ആത്മീയമൂല്യങ്ങളും പ്രാപഞ്ചിക ഐക്യത്തെ പ്രതിഫലിപ്പിക്കുന്ന പരമ്പരാഗത തത്വങ്ങളും മനസ്സിലാക്കുന്നതിലെ പരാജയമാണ് ഈ വേര്‍പിരിയല്‍ എന്ന് ഞാന്‍ വിശ്വസിക്കുന്നു. അതില്‍ നിന്നാണ് ആളുകള്‍ക്ക് സുഖകരവും ജീവിക്കാന്‍ ആഗ്രഹിക്കുന്നതുമായ കെട്ടിടങ്ങള്‍ വരുന്നത്. അതുകൊണ്ടാണ് ഞാന്‍ സ്വന്തമായി ഇന്‍സ്റ്റിറ്റ്യൂട്ട് ഓഫ് ആര്‍ക്കിടെക്ചര്‍ തുടങ്ങിയത്. ടൈറ്റസ് ബക്ക്ഹാര്‍ഡ് എഴുതി: ‘ആത്മാവിനെ സന്തോഷിപ്പിക്കുക എന്നത് കലയുടെ സ്വഭാവമാണ്. എന്നാല്‍ എല്ലാ കലകള്‍ക്കും ഒരു ആത്മീയ മാനമില്ല.’ പരമ്പരാഗത ക്രിസ്ത്യന്‍ വാസ്തുവിദ്യയില്‍ ഈ ആത്മീയത നാം കാണുന്നു. ഇസ്ലാമിക കലയുടെയും വാസ്തുവിദ്യയുടെയും സങ്കീര്‍ണമായ ജ്യാമിതീയവും അറബിക് പാറ്റേണുകളും ആത്മീയത സന്നിവേശിപ്പിക്കുന്നുണ്ട്, അവ ആത്യന്തികമായി ദൈവിക ഏകത്വത്തിന്റെ പ്രകടനമാണ്, അത് ഖുര്‍ആനിന്റെ കേന്ദ്ര സന്ദേശമാണ്. ‘ദൈവം സുന്ദരനാണ്, അവന്‍ സൗന്ദര്യത്തെ സ്‌നേഹിക്കുന്നു’ എന്ന് മുഹമ്മദ് നബി തന്നെ പറഞ്ഞതായി വിശ്വസിക്കപ്പെടുന്നു. നഗരാസൂത്രണം നോക്കൂ. മഹാനായ ചരിത്രകാരനായ ഇബ്‌നു ഖല്‍ദൂന്‍, നഗര ജീവിതവും ആത്മീയ ശാന്തതയും തമ്മിലുള്ള ഉറ്റബന്ധം നാഗരികതയുടെ അനിവാര്യമായ അടിസ്ഥാനമാണെന്ന് മനസ്സിലാക്കി. നമ്മുടെ നഗരങ്ങളില്‍ നിന്ന് നമുക്ക് എന്നെങ്കിലും അത്തരം ശാന്തതയിലേക്ക് മടങ്ങാന്‍ കഴിയുമോ? ഇബ്‌നു ഖല്‍ദൂന്‍ എഴുതിയതുപോലെ, നാഗരികതകള്‍ നശിക്കുമ്പോള്‍ ക്രാഫ്റ്റുകളും നശിക്കുന്നു.
ഈ തത്വങ്ങളെല്ലാം അവസാനം ഇറങ്ങിവരുന്നത് വിശുദ്ധ മൂല്യങ്ങള്‍ സംരക്ഷിക്കുന്നതിനുള്ള പോരാട്ടത്തിലാണ്. നമ്മുടെ ജീവിതത്തിന്റെ ആത്മീയ സമഗ്രതയെക്കുറിച്ചുള്ള ഒരു ധാരണ പുനഃസ്ഥാപിക്കുന്നതിനും ആധുനിക ലോകം വിഘടിച്ചതിനെ പുനഃസ്ഥാപിക്കുന്നതിനുമുള്ള ഒരു പോരാട്ടമാണിത്. ഇസ്ലാമിക സംസ്‌കാരം അതിന്റെ പരമ്പരാഗത രൂപത്തില്‍ ലോകത്തെക്കുറിച്ചുള്ള ഈ സംയോജിത ആത്മീയ വീക്ഷണം പാശ്ചാത്യ രാജ്യങ്ങളിലെ സമീപകാല തലമുറകളില്‍ സന്നിവേശിപ്പിക്കാന്‍ നമുക്ക് പരിചിതമല്ലാത്ത വിധത്തില്‍ ശ്രമിച്ചിട്ടുണ്ട്. ഇക്കാര്യത്തില്‍ ഇസ്ലാമിക ലോകവീക്ഷണവുമായി നമുക്ക് പങ്കുവെക്കാന്‍ കഴിയുന്ന ഒരുപാട് കാര്യങ്ങളുണ്ട്. നമ്മുടെ രണ്ടു വിശ്വാസങ്ങളിലെയും പങ്കിട്ടതും കാലാതീതവുമായ ഘടകങ്ങള്‍ മനസ്സിലാക്കാന്‍ സഹായിക്കുന്ന ലോകവീക്ഷണങ്ങള്‍ ഏറെയുണ്ട്. ആ പൊതു ഉദ്യമത്തില്‍, നമ്മുടെ ആധുനിക സമൂഹങ്ങളുടെ- ഇസ്‌ലാമികവും പാശ്ചാത്യവും- പൊതുവായ പരമ്പരാഗത വീക്ഷണങ്ങളും അതുപോലെ തന്നെ നമുക്കു ചുറ്റുമുള്ള ലോകത്തിന്റെ പരിപാലനത്തിനും വേണ്ടി പുതുതായി പഠിക്കാന്‍ കഴിയും.
1993ലെ എന്റെ ഓക്‌സ്ഫഡ് പ്രസംഗത്തില്‍, ഇസ്ലാമിക-പാശ്ചാത്യ ലോകങ്ങള്‍ തമ്മിലുള്ള ധാരണ പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്നതിന് കൂടുതല്‍ വലിയ ശ്രമങ്ങള്‍ നടത്തണമെന്ന് ഞാന്‍ വാദിച്ചു. ആ പ്രക്രിയയുടെ പ്രാധാന്യത്തിലുള്ള എന്റെ ഉറച്ച വിശ്വാസം മാറിയിട്ടില്ല. അജ്ഞതയും മുന്‍വിധിയും നിലനില്‍ക്കുകയാണെങ്കില്‍, അല്ലെങ്കില്‍ വളരുകയാണെങ്കില്‍ രണ്ട് സംസ്‌കാരങ്ങള്‍ക്കും വരുത്തുന്ന ദോഷം കണക്കാക്കാനാവാത്തതാണ്. ഈ ധാരണയും പരസ്പര സഹകരണവും കെട്ടിപ്പടുക്കാന്‍ നിരവധി മാര്‍ഗങ്ങളുണ്ട്. എന്നാല്‍ നമ്മുടെ ലോകത്തിന്റെ എല്ലാ മേഖലകളിലും വ്യാപിച്ചുകിടക്കുന്ന പവിത്രമായ കാര്യങ്ങളെക്കുറിച്ചുള്ള ലളിതമായ ധാരണയോടെ നാം ആരംഭിച്ചാലും, ഇസ്ലാമിക നാഗരികതയും പാശ്ചാത്യരും തമ്മില്‍ പുതിയതും മൂല്യവത്തായതുമായ ബന്ധങ്ങള്‍ സ്ഥാപിക്കാനുള്ള സാധ്യതയുണ്ട്. ഒരുപക്ഷേ, ഉദാഹരണത്തിന്, ബ്രിട്ടീഷ് സ്‌കൂളുകളില്‍ കൂടുതല്‍ മുസ്‌ലിം അധ്യാപകരെ നിയമിച്ചുകൊണ്ടോ അല്ലെങ്കില്‍ അധ്യാപകരുടെ കൈമാറ്റം പ്രോത്സാഹിപ്പിച്ചുകൊണ്ടോ നമുക്ക് ആരംഭിക്കാം. ലോകത്ത് എല്ലായിടത്തും ആളുകള്‍ ഇംഗ്ലീഷ് പഠിക്കാന്‍ ആഗ്രഹിക്കുന്നതായി തോന്നുന്നു.
പക്ഷേ, പാശ്ചാത്യ രാജ്യങ്ങളില്‍, നമ്മുടെ തലയും ഹൃദയവും ഉപയോഗിച്ച് എങ്ങനെ പഠിക്കാമെന്ന് ഇസ്ലാമിക അധ്യാപകര്‍ നമ്മെ പഠിപ്പിക്കേണ്ടതുണ്ട്. നമ്മുടെ അസ്തിത്വത്തിന്റെ ആത്മീയാടിത്തറ വീണ്ടും കണ്ടെത്തുന്നതിന് ഇത് നല്‍കുന്ന അവസരത്തെ നാം അവഗണിക്കില്ലെന്ന് ഞാന്‍ പ്രതീക്ഷിക്കുന്നു. ഒരു പരിഷ്‌കൃത നിലനില്‍പിന്റെ ആരോഗ്യത്തിനും സുസ്ഥിരതയ്ക്കും വേണ്ടി, നമ്മുടെ ലോകത്തിന്റെ ഈ കാലാതീതമായ സവിശേഷതകളെ അവഗണിക്കാന്‍ നമുക്ക് കഴിയില്ലെന്ന് എന്നെ സംബന്ധിച്ചിടത്തോളം എനിക്ക് ബോധ്യമുണ്ട്. നമ്മുടെ കുട്ടികളുടെയും ഭാവി തലമുറയുടെയും പ്രയോജനത്തിനായി നമ്മുടെ രണ്ട് വിശ്വാസങ്ങള്‍ തമ്മിലുള്ള, തീര്‍ച്ചയായും എല്ലാ വിശ്വാസങ്ങള്‍ക്കുമിടയിലുള്ള ബന്ധം മെച്ചപ്പെടുത്താന്‍ ആത്മീയമായ ഒരു ബോധത്തിന് കഴിയുമെന്ന് ഞാന്‍ വിശ്വസിക്കുന്നു.